ನಮ್ಮ ಗುರುಗಳಾದ ಬನ್ನಂಜೆ ಗೋವಿಂದಾಚಾರ್ಯರು ತಮ್ಮ ನಾಲ್ಕು ಹಾಡುಗಳು ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿರುವ ಶುದ್ಧಪಾಠದ ಪ್ರಕಾರ ಅಪ್ಪಣಾಚಾರ್ಯರ ಶ್ರೀರಾಘವೇಂದ್ರ ಸ್ತೋತ್ರವು “ಶ್ರೀಮದ್ಭಿರ್ಹ್ಯಪ್ಪಣಾಭಿಧೈಃ” ಎಂಬ ವಾಕ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಮುಕ್ತಾಯವಾಗುತ್ತದೆ.
ಈಗ ಪ್ರಚಲಿತವಿರುವ, ಸ್ತೋತ್ರದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಹೇಳುವ ಪೂಜ್ಯಾಯ ರಾಘವೇಂದ್ರಾಯ ಮತ್ತು ದುರ್ವಾದಿಧ್ವಾಂತರವಯೇ ಎಂಬ ಶ್ಲೋಕಗಳ ಮೂಲದಬಗ್ಗೆ ನನಗೆ ಹೆಚ್ಚು ವಿವರ ತಿಳಿದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ, ನಮ್ಮ ನಿತ್ಯದ ಅನುಸಂಧಾನಕ್ಕಾಗಿ ಈ ಶ್ಲೋಕಗಳಿಗೂ ಅರ್ಥಚಿಂತನೆ ಮಾಡುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೇನೆ.
ಕೆಲವರು ಕೇವಲ ಪೂಜ್ಯಾಯ ರಾಘವೇಂದ್ರಾಯ ಎಂಬ ಶ್ಲೋಕದೊಂದಿಗೆ ಸ್ತೋತ್ರಪಾರಾಯಣವನ್ನು ಮುಗಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಈ ಶ್ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಕರ್ತೃವಿನ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಯಾಪದಗಳ ಉಲ್ಲೇಖವೇ ಇಲ್ಲದ ಕಾರಣ ಅಪೂರ್ಣವಾದ ಶ್ಲೋಕವನ್ನು ಹೇಳಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ.
ಒಂದು ವಾಕ್ಯವು ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಅರ್ಥವಾಗಬೇಕಾಗಿದ್ದರೆ ಅದರಲ್ಲಿ ಕರ್ತೃ ಕರ್ಮ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಯಾಪದಗಳು ಇರಲೇ ಬೇಕು. ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಅದು ಅಪೂರ್ಣವಾಗುತ್ತದೆ.
ಹಾಗಾಗಿ ಈ ಶ್ಲೋಕವನ್ನು ಹಲವೆಡೆ ಪ್ರಚಲಿತವಿರುವಂತೆ ದುರ್ವಾದಿಧ್ವಾಂತರವಯೇ ಎಂಬ ಶ್ಲೋಕದೊಂದಿಗೆ ಹೇಳಿದರೆ ಮಾತ್ರ ಅದು ಅರ್ಥಪೂರ್ಣವಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದಾಗಿ ನಮ್ಮ ಅಚಾರ್ಯರು ತಮ್ಮ ಪ್ರವಚನದಲ್ಲಿ ತಿಳಿಸಿಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ.
*****
As per the text contained in our
Pujya Bannanje Gōvindācāryaru’s book ‘Nālku Hāḍugaḷu’, Appaṇācārya’s Śrī
Rāghavēndra stōtra ends with “śrīmadbhir'hyappaṇābhidhaiḥ” in the 32 ślōka.
As is currently in vogue, it is
customary to chant two Ślōkas , at the end of the Rayara stōtra, it is not
clear as to who is the composer of these two adjunct verses. However, it is
also a practice to popularly chant these, in our daily prayers too. It is as
such I have made an attempt to bring out their meanings here.
Many chant only the first ślōka of
the two i.e. the one that starts with पूज्याय राघवेंद्राय (pūjyāya rāghavēndrāya) … However this first ślōka, by itself, does not have
a verb (action) assigned to the subject (the one who is praying) i.e. pleader
and his plea are unclear, to make the first Ślōka in isolation, a fully formed
prayer.
As such, if the prayer has to be
meaningful, both the Ślōkas have to be chanted in combination. This particular
issue has been emphasised many times by our Ācāryaru in his talks, whenever
these Ślōkas have come up for discussion.
ಪೂಜ್ಯಾಯ ರಾಘವೇಂದ್ರಾಯ ಸತ್ಯ-ಧರ್ಮ-ರತಾಯ ಚ |
ಭಜತಾಂ ಕಲ್ಪವೃಕ್ಷಾಯ ನಮತಾಂ ಕಾಮಧೇನವೇ ||
ದುರ್ವಾದಿ-ಧ್ವಾಂತ-ರವಯೇ ಸಜ್ಜನೇಂದೀವರೇಂದವೇ |
ಶ್ರೀ ರಾಘವೇಂದ್ರಗುರವೇ ನಮಃ ಕಾರುಣ್ಯಸಿಂಧವೇ ||
पूज्याय राघवेंद्राय सत्य-धर्म-रताय च |
भजतां कल्पवृक्षाय नमतां कामधेनवे ||
दुर्वादि-ध्वांत-रवये, सज्जनेंदीवरेंदवे |
श्री राघवेंद्रगुरवे नमः कारुण्यसिंधवे ||
pūjyāya rāghavēndrāya
satya-dharma-ratāya ca |
bhajatāṁ kalpavr̥kṣāya namatāṁ kāmadhēnavē ||
durvādi-dhvānta-ravayē sajjanēndīvarēndavē |
śrī rāghavēndraguravē namaḥ kāruṇyasindhavē ||
ಪದಚ್ಛೇದ:
ಪೂಜ್ಯಾಯ, ರಾಘವೇಂದ್ರಾಯ, ಸತ್ಯಧರ್ಮರತಾಯ, ಚ, ಭಜತಾಮ್, ಕಲ್ಪವೃಕ್ಷಾಯ, ನಮತಾಮ್, ಕಾಮಧೇನವೇ, ದುರ್ವಾದಿಧ್ವಾಂತರವಯೇ, ಸಜ್ಜನೇಂದೀವರೇಂದವೇ, ಶ್ರೀರಾಘವೇಂದ್ರಗುರವೇ, ನಮಃ, ಕಾರುಣ್ಯಸಿಂಧವೇ.
Padacchēda:
पूज्याय(pūjyāya),
राघवेंद्राय(rāghavēndrāya)
सत्यधर्मरताय(satyadharmaratāya)
च(ca), भजताम्(bhajatām),
कल्पवृक्षाय(kalpavr̥kṣāya),
नमताम्(namatām)
कामधेनवे(kāmadhēnavē)
दुर्वादिध्वांतरवये(durvādidhvāntaravayē), सज्जनेंदीवरेंदवे(sajjanēndīvarēndavē),
श्री राघवेंद्रगुरवे(śrīrāghavēndraguravē),
नमः(namaḥ),
कारुण्यसिंधवे(kāruṇyasindhavē).
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ:
ಪೂಜ್ಯಾಯ – ಪೂಜ್ಯರಾದ, ಸತ್ಯಧರ್ಮರತಾಯ – ಸತ್ಯವಾಕ್ಯ ಪಾಲನೆ ಮತ್ತು ಶುದ್ಧ ಧರ್ಮಾಚರಣೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಆಸಕ್ತರಾದ, ಭಜತಾಂ – ಸ್ತುತಿಸುವವರಿಗೆ, ಕಲ್ಪವೃಕ್ಷಾಯ – ಕಲ್ಪವೃಕ್ಷದಂತೆ ಕೇಳಿದ್ದನ್ನು ಕೊಡುವ, ನಮತಾಂ – ನಮಸ್ಕರಿಸುವವರಿಗೆ, ಕಾಮಧೇನವೇ – ಕಾಮಧೇನುವಿನಂತೆ ಬಯಸಿದ್ದನ್ನು ಕೊಡುವ, ದುರ್ವಾದಿ – ವೈದಿಕವಾದ ಸತ್ ಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು ವಿರೋಧಿಸುವ ದುಷ್ಟವಾದಿಗಳೆಂಬ, ಧ್ವಾಂತ – ಕತ್ತಲೆಗೆ, ರವಯೇ – ಸೂರ್ಯನಂತಿರುವ, ಸಜ್ಜನೇಂದೀವರೇಂದವೇ – ಸಜ್ಜನ ಇಂದೀವರ – ಸಾಧುಸ್ವಭಾವದಜನರೆಂಬ ನೈದಿಲೆಗಳಿಗೆ, ಇಂದವೇ – ಚಂದಿರನಂತೆ ಇರುವ ( ಆನಂದ ಕೊಡುವ) ಕಾರುಣ್ಯ ಸಿಂಧವೇ – ಕರುಣೆಯ ಸಮುದ್ರದಂತಿರುವ, ರಾಘವೇಂದ್ರಾಯ – ರಘುವಂಶ ಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ಶ್ರೀರಾಮನಿಗೆ, ರಾಘವೇಂದ್ರ ಗುರವೇ ಚ – ಮತ್ತು ಶ್ರೀ ರಾಘವೇಂದ್ರ ಗುರುಗಳಿಗೆ, ನಮಃ – ನಮಸ್ಕಾರವು.
Synonyms:
पूज्याय(pūjyāya) – Revered one, सत्यधर्मरताय(satyadharmaratāya)
– one who is a votary of truth and verily enthused to perform righteous
activities, भजताम्(bhajatām) – to those who worship, कल्पवृक्षाय(kalpavr̥kṣāya) –
grants everything that is sought like the kalpavr̥kṣa(tree of paradise) does, नमताम्(namatām)
– to those who bow in reverence, कामधेनवे(kāmadhēnavē) – provides everything that is wished for like
the Kāmadhēnu(divine cow) does, दुर्वादि (durvādi) – those wicked antagonists of the path of sat(truth or
knowledge) i.e., Vēdic
philosophy, ध्वांत(dhvānta) – unto
darkness, रवये(ravayē) – like the sun, सज्जनेंदीवरेंदवे(sajjanēndīvarēndavē)
– सज्जन इंदीवर (sajjana indīvara)
– to the lillies who are called good natured people, इंदवे(indave) – moon-like(blissful), कारुण्यसिंधवे(kāruṇya sindhavē) – like an ocean of compassion, राघवेंद्राय(rāghavēndrāya) – to the Lord
Śrī Rāma, the supreme one in the Raghu clan, राघवेंद्र गुरवे च(rāghavēndraguravē
ca) – and to the guru Śrī Rāghavēndra, नमः(namaḥ)
– my namaskāras(deference).
ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಈ ಎರಡೂ ಶ್ಲೋಕಗಳನ್ನು ಕೂಡಿಸದಿದ್ದರೆ ಅದು ಅಪೂರ್ಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಕೂಡಿಸಿದರೆ ರಾಘವೇಂದ್ರಾಯ ಮತ್ತು ರಾಘವೇಂದ್ರ ಗುರವೇ ಎಂಬ ಎರಡು ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಉಪಮೇಯಗಳು ಉಳಿಯುತ್ತವೆ.
ಈ ಗೊಂದಲವನ್ನು ಪರಿಹರಿಸುವ ಯಾವುದೇ ವಿವರಣೆಗಳು ನನಗೆ ಸಿಕ್ಕಿಲ್ಲವಾದ ಕಾರಣ ಈ ಎರಡೂ ಶ್ಲೋಕಗಳನ್ನು ರಾಯರು ಮತ್ತು ರಾಯರ ಉಪಾಸ್ಯಮೂರ್ತಿಯಾದ ಶ್ರೀ ರಾಮದೇವರು ಇಬ್ಬರಿಗೂ ಅನ್ವಯಿಸಿ ರಾಘವೇಂದ್ರಾಯ ಚ ರಾಘವೇಂದ್ರಗುರವೇ ಎಂಬುದಾಗಿ ಬಿಡಿಸಿ ಅರ್ಥಾನುಸಂಧಾನ ಮಾಡಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದ್ದೇನೆ.
ಜಾತಿ ಮತ ಧರ್ಮಗಳ ಹೇದವಿಲ್ಲದೇ ಎಲ್ಲರಿಂದಲೂ ಪೂಜ್ಯರಾದ, ಯಾವಾಗಲೂ ಸತ್ಯವಾಕ್ಯ ಪರಿಪಾಲನೆ ಮತ್ತು ಶುದ್ಧ ಧರ್ಮಾಚರಣೆಗಳಲ್ಲಿಯೇ ಆಸಕ್ತರಾದ, ಕಲ್ಪವೃಕ್ಷದಂತೆ ಒಂದೆಡೆ ಮೂಲವೃಂದಾವನದಲ್ಲಿದ್ದು ತಮ್ಮ ದರ್ಶನ ಮಾಡುವ ಭಕ್ತರು ಬಯಸಿದ್ದನ್ನು ಕೊಡುವ ಮತ್ತು ಕಾಮಧೇನುವಿನಂತೆ ತಮ್ಮನ್ನು ನಮಿಸುವ ಭಕ್ತರು ಕರೆದಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ಅವರ ಮನೋಭೀಷ್ಟಗಳನ್ನು ದಯಪಾಲಿಸುವ, ಅವೈದಿಕ ಪ್ರಚಾರಗಳನ್ನು ಮಾಡಿ ಶುದ್ಧ ವೈದಿಕ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ಖಂಡಿಸುವ ದುರ್ವಾದಿಗಳೆಂಬ ಕತ್ತಲೆಗೆ ಸೂರ್ಯನಂತಿರುವ, ಸಜ್ಜನರೆಂಬ ನೈದಿಲೆಗಳಿಗೆ ಚಂದ್ರನಂತೆ ಆನಂದ ನೀಡುವ, (ಕಮಲವು ಸೂರ್ಯೋದಯದಿಂದ ಅರಳುವಂತೆ ನೈದಿಲೆಯು ಚಂದ್ರೋದಯದಿಂದ ಅರಳುತ್ತದೆ)
ಕರುಣೆಯ ಸಮುದ್ರದಂತಿರುವ ಶ್ರೀರಾಘವೇಂದ್ರಗುರುಗಳಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸುತ್ತೇನೆ ಎಂಬುದು ಈ ಎರಡು ಶ್ಲೋಕಗಳ ತಾತ್ಪರ್ಯ.
ವಿ.ಸೂ.
ಇಲ್ಲಿ ಕೂಡ ಪ್ರಚಲಿತ ಪಾಠದಂತೆ
ದುರ್ವಾದಿ-ಧ್ವಾಂತ-ರವಯೇ ವೈಷ್ಣವೇಂದೀವರೇಂದವೇ |
ಶ್ರೀ ರಾಘವೇಂದ್ರಗುರವೇ ನಮೋತ್ಯಂತದಯಾಳವೇ ||
ಎಂಬ ಪಾಠಭೇದವಿದೆ. ಆದರೆ, ರಾಯರ ಭವ್ಯವಾದ ವೈಷ್ವಿಕ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವದ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಸಕಲ ಸಜ್ಜನರಿಗೂ ಪೂಜ್ಯರು ಮತ್ತು ಎಲ್ಲ ಉತ್ತಮ ಜೀವಿಗಳಿಗೂ ಕಷ್ಟ ಪರಿಹಾರ ಮಾಡಿ ಆನಂದ ನೀಡುವಂಥವರು ಎಂಬರ್ಥದ ಸಜ್ಜನೇಂದೀವರೇಂದವೇ ಎಂಬ ಪಾಠವೇ ಹೆಚ್ಚು ಸೂಕ್ತ..
ಮತ್ತು ಅತ್ಯಂತ ದಯಾಳು ಅನ್ನುವುದಕ್ಕಿಂತ ಕರುಣೆಯ ಕಡಲು ಎನ್ನುವುದು ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿಯಾದ, ಒಳ್ಳೆಯ ಭಾವನೆಯನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುವ ಶಬ್ದ. ಹಾಗಾಗಿ ನಮ್ಮ ಆಚಾರ್ಯರು ಪ್ರಕಟಿಸಿರುವ ಹಾಗು ಹಲವಾರು ಪ್ರವಚನಗಳಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿರುವ ಶ್ಲೋಕವನ್ನೇ ನಮ್ಮ ಅರ್ಥಾನುಸಂಧಾನಕ್ಕಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಂಡಿದ್ದೇನೆ.
Tātparya:
As mentioned before, when
these two Ślōkas are
not combined, the intent is incomplete. When both Ślōkas are used in
conjunction, we would have two discrete similar sounding subjects - राघवेंद्राय(rāghavēndrāya) and राघवेंद्रगुरवे (rāghavēndraguravē).
This leads to
some degree of confusion and to resolve this, as I did find any explanations
elsewhere that could settle this satisfactorily, I have applied both these
terms to Rayaru and Rayaru’s revered form of the Lord, namely Śrī Rāma. With
this delineation, I have tried to bring out the meanings of the ślōkas.
One who never
differentiated between caste or religion, one who is revered by all, one who at
all times has been a votary of truth and an enthusiastic follower of pure
righteous activities, like the kalpavr̥kṣa,
he who grants everything that is sought, seated in the Mūlavr̥ndāvana (the original vr̥ndāvana at Mantrālaya), to those devotees who seek his
darśana, and like the kāmadhēnu he comes over to wherever his devotees call him
and grants them all that they wish for, in contrast to the darkness in the form
those wicked antagonists of the path of
sat(truth or knowledge) he stands like the sun, spreading light in the form of vēdic philosophy, to the lily like good natured people he gives
bliss like the moon(like the lotus blooms at sunrise, the water lily blooms at
moonrise).
To the one who is like an
ocean of compassion, Śrī Rāghavēndraguru I pay my deference, is the purport of
these two ślōkas.
Note:
As per the
extent texts of these two ślōkas, there is a slight difference in the second
Ślōka as included in our discussion here. The one here is as per the text
published by our Ācāryaru in his book. The second Ślōka in the versions in
vogue is as under –
दुर्वादिध्वांतरवये वैष्णवेंदी वरेंदवे|
श्री राहावेंद्र गुरवे नमोत्यंतदयालवे||
durvādi-dhvānta-ravayē
vaiṣṇavēndīvarēndavē |
śrī rāghavēndraguravē namōtyantadayāḷavē ||
Rayaru’s personality was
a magnificent one, that appealed to all good people i.e. a sage with a
universal appeal cutting across religious, caste, race, gender etc As such, the
terms used in our Ācāryaru’s
text reflect these qualities in a very apt manner is our take. Also, instead of
दयालु(dayāḷu) –
kindness, it would be more appropriate as per Rayaru’s persona to visualise him
as compassionate or कारुण्य (kāruṇya), as per the version we have adopted here. By and large
there is no significant deviation in the meanings of the verses, however.